Autocraat minacht een ieder die minder macht heeft dan hij

René Diekstra

Is het begrijpen van persoonlijkheid en persoonlijkheidskenmerken van politieke leiders belangrijk voor het begrijpen en voorspellen van hun gedrag? Het is opmerkelijk hoe weinig aandacht er door commentatoren aan deze vraag is besteed in de aanloop tot en het verloop van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. Neem Putin. Hij is bij uitstek een autocratisch leider. Iemand die er constant naar streeft de totale macht in zijn land, gebied of organisatie in één hand te houden, de zijne. Iemand die daarom oppositie niet duldt en die zoveel mogelijk probeert uit te schakelen, al dan niet met geweld of verkrachting van elke rechtsorde. Het kan zijn dat zo iemand ooit door democratische verkiezingen aan de macht is gekomen. Maar eenmaal daar is hij absoluut niet bereid die macht ooit af te staan. Voor zover hij vervolgens verkiezingen toestaat zijn dat schijnwedstrijden waarvan de winnaar (hij dus), mede door corruptie, bedrog, angst en intimidatie, bij voorbaat vaststaat.

Dat sluit overigens niet uit dat een aanzienlijke groep burgers hem steunt en bewondert, juist omdat hij de rol van strong man , van krachtpatser, op een in hun ogen aantrekkelijke en voor volk, vaderland en traditie noodzakelijke manier vervult.

Maar dit alles betreft voornamelijk uiterlijke kenmerken en verschaft nog geen inzicht in wat voor persoon daarachter schuilgaat. Terwijl juist kennis daarvan zo belangrijk is. Daarmee kunnen we anticiperen, ter beperking of voorkoming van de ontwrichting en het lijden dat autocratisch leiderschap zowel in eigen land of organisatie als ver daarbuiten kan aanrichten.

Sommige van mijn collega’s menen dat er tussen grofweg 2000 en nu wereldwijd sprake is van een toename van autocratische leiders. Denk behalve aan Putin, aan figuren als Trump (VS), Erdogan (Turkije), Duterte (Filipijnen) en een hele reeks anderen.

Wat zij met name gemeenschappelijk lijken te hebben – met enig voorbehoud, dit zijn afstandsdiagnoses – is wat genoemd wordt the dark triad , de drie duistere persoonlijkheidskenmerken. Dat zijn narcisme (overdreven positief zelfbeeld, onverzadigbare behoefte aan aandacht en bewondering, heftige allergie voor kritiek), psychopathie (grove ongevoeligheid, kent geen spijt, berouw, schuldgevoel of empathie) en machiavellisme (voortdurend bezig anderen te manipuleren of op het verkeerde been te zetten door leugen, bedrog en aanjagen van angst).

Voor autocraten geldt voorts dat ze buitengewoon grof, onaangenaam of bedreigend in hun uitspraken kunnen zijn. Zelfs naar hun medewerkers of hoge functionarissen. Zo zag Angela Merkel zich een keer genoodzaakt tijdens een bijeenkomst van de regeringen van Rusland en Duitsland Poetin te vragen zich niet zo onbeschoft en minachtend ten opzichte van de aanwezige ministers te gedragen.

En daarmee stoten we op de vierde duistere en meest gevaarlijke trek van Putin. Hij minacht een ieder die minder macht heeft dan hij. Alle nu naar compromissen en vrede strevende Westerse leiders zijn voor hem evenzovele slappelingen.

De oplossing? Stel bij een autocraat keihard je grenzen, reageer onmiddellijk op (dreigende) overschrijding daarvan of van afgesproken rechtsordes en vertrouw voor de veiligheid en bescherming van jezelf en voor de van jou afhankelijken nooit op met hem gemaakte afspraken. Dat is vragen om puinhopen.

diekstra.rene @gmail.com

Dagblad van het Noorden, 5 maart 2022